İngilizce Metin:
İngiliz bir pazarlama firması olan We Are Social, 2017 yılında küresel ölçekte yürüttükleri dijital kullanımı anketinde Amerika, Avrupa ve Orta Doğu’daki mobil aboneliklerin, bu bölgelerdeki yerleşik nüfustan daha fazla olduğunu ortaya koydu. Firma genel olarak, araştırmaya katılan 239 ülkede Web kullanımının ve sosyal medya kullanıcılarının sayısının artmaya devam ettiğini ve pek çok kişinin Web içeriğine kişisel bilgisayarlar yerine akıllı telefonlar ve tabletler üzerinden eriştiğini belirtti. Bunlar ilgi çekici istatistiklerdir ve dünyanın hiçbir bölgesinin tamamen dijital olmadığını ve ‘dijital dünya’ genelinde önemli bir eşitsizlik olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Yine de bu araç ve teknolojilerin önündeki gerçek engelleri göremiyoruz ve bu anket dijital araç ve teknolojilerin sosyal yaşamdaki rolüne ışık tutmuyor.
Örneğin, Küresel Kuzey ülkelerindeki kırsal toplulukların, Küresel Güney ülkelerinde olan, eğitim ve sağlık kaynaklarına, tesislerine ve altyapısına genellikle eşit erişime sahip olmadıklarına dair farkındalık, bu eksiklikleri potansiyel olarak giderebilecek düşük maliyetli, internete uygun cihazlar yaratma girişimlerini teşvik etmiştir. Örneğin, 2006 yılında başlatılan Her Çocuğa Bir Dizüstü Bilgisayar (ing. One Laptop per Child) kampanyası, dünyanın en yoksul çocuklarına 100 doların (USD) altında düşük enerjili, sağlam bir dizüstü bilgisayar sağlayarak ‘eğitimi dönüştürmeyi’ amaçlamıştır. Bu kampanyanın kapsamı şu anda ABD’deki okullar (Miami, Florida ve Charlotte, Kuzey Carolina), Kanada’daki Yerli gençler (ing. indigenous youth) ve Dağlık Karabağ ve Ermenistan, Ruanda, Gazze ve Ramallah ve Afganistan gibi savaştan zarar görmüş bölgelerdeki öğrencilerin yanı sıra Nikaragua, Peru, Paraguay, Uruguay, Kenya, Madagaskar, Hindistan ve Nepal’deki öğrencilere kadar uzanmaktadır.
Aynı şekilde, 2011 yılında Hindistan’da, Hintli mühendisler tarafından geliştirilen ve Hindistan hükümeti tarafından desteklenen düşük maliyetli, Android tabanlı bir tablet olan Aakash, dijital sınıfı Hindistan’daki en marjinal ve uzak toplulukların ellerine ulaştırmak için kamusal alanda piyasaya sürülmüştür (Phalkey ve Chattapadhyay (2016); Chattapadhyay ve Phalkey (2016)).
Bu iyi niyetli ve iddialı BİT projelerinin ortak noktası, dijital teknolojilerin, var oldukları her yerde sosyal sorunları çözeceği inancıdır. Projelerin bir başka ortak noktası da dijital araçların sezgisel ve güçlendirici olduğu, dolayısıyla ‘öğretmen’ ya da ‘öğretme’ gerektirmediği düşüncesidir. Audrey Watters’ın (Watters (2012)) da belirttiği gibi, ‘paraşüt’ teknolojileri, yani okul ortamlarına bırakılan cihazlar, çocukların ‘bunları kullanacağını, hackleyeceğini ve başarılı olacağını’ varsaymaktadır. Ancak bu yaygınlaştırma çabaları genellikle öğrencilerin akademik başarılarını zaman içinde değerlendirmemekte ve mevcut eğitim altyapısını ve kaynaklarını geliştirmeye ve genişletmeye çalışmamaktadır (Warschauer ve Ames (2010), 33-34).
Varsıllık, temiz su, gıda, barınma ve güvenlik gibi insan yaşamı için temel ihtiyaçların yanı sıra eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim ve geçimini sağlama ve aile kurma fırsatı açısından ciddi eşitsizliklerin olduğu küreselleşmiş bir dünyada yaşıyor, çalışıyor ve oyun oynuyoruz (Nations (1949)). Bunlar yeni kaygılar değildir; yine de arkeolojinin uygulandığı uluslararası ve ulusal (genellikle sömürgecilik sonrası) bağlamları bilgilendirirler. Bu toplumsal meselelerin herhangi bir disiplinin kapsam ve alanını aşması, sosyal ve siyasi faktörlerin arkeoloji pratiği üzerindeki etkisini küçümseyemeyeceğimiz anlamına geliyor.
Dijital arkeolojinin, arkeolojinin sosyal bağlamına dair içgörüler sunabileceğine ve arkeoloji pratiği üzerindeki etkisini daha derinlemesine anlayabileceğimize inanıyoruz. Bu da bize disiplindeki sosyal eşitsizlikleri ele almaya nasıl başlayabileceğimiz konusunda yol gösterebilir. (Graham’ın yakında gelecek olan makalesine dayanarak??) (Graham, S. 2020 An Approach to the Ethics of Archaeogaming, Internet Archaeology 55. https://doi.org/10.11141/ia.55.2) aşağıdaki kışkırtma ifadelerini öneriyoruz:
- Dijital kamusal arkeoloji etiği, arkeoloji etiğidir
- Dijital ‘şeyler’ üretmenin etiği emek, güç ve erişim/kontrol etiğidir
- Dijital bir ‘şey’ inşa edilir ve onu yapan(lar)ın kültürünü yansıtır ve böylece antropologlar, arkeologlar, tarihçiler vb. tarafından eleştirel bir çalışmaya davet eder
- Dijital şeyler çağdaş toplumun uygulamaları ve etiğiyle iç içe geçmiştir
(Dijital şeyler ve ne işe yaradıkları hakkında daha fazla bilgi için Morgan’a (2012) bakınız).
Dahası için, programlama unutmaktır (Parrish 2016):
Bilgisayar programlama süreci, sonsuz değişken, gizemli ve bilinemez olan dünyayı alıp (bu konuşmada biraz bilim dışına doğru dönmemi mazur görürseniz) prosedürlere ve verilere dönüştürmektir. Ve bu süreç için birçok farklı isim kullanıyoruz: tarama, örnekleme, sayısallaştırma, yazıya dökme, şematize etme, programlama. Ancak sonuç aynıdır. Sonsuz ve bilinemez analog olgulardan oluşan dünya, tekrarlanabilir ve ayrık olana indirgenir.
[…] Programlama ya da tarama ya da örnekleme ya da sayısallaştırma ya da yazıya dökme sürecinde dünyanın büyük bir kısmı ya dışarıda bırakılır ya da unutulur.
Dünyanın dağınıklığını şemamıza, tarama örüntülerimize, sıkıştırılmış imgelerimize indirgediğimizde neyi dışarıda bırakırız? Neyi dışarıda bırakacağımıza dair karar, kullandığımız yöntemin bir sonucu olarak ortaya çıksa bile, her zaman bir karardır. Bu şekilde, unutma eylemi- görünüşe göre kaydedilebilecek her şeyin kaydedildiği büyük veri çağında bile – hala temelde etik ve ahlaki bir eylemdir. Ancak bu bizi umutsuzluğa sevk edecek bir kabul değildir. Peki ne yapmalıyız? Parrish, dünyanın dijital temsillerini temsil etmeye ve bunlara müdahale etmeye çalışmanın etiğini tartışırken, sorgulayıcı olduğu kadar kuralcı da olmayan bir etiğe ulaşıyor:
- … şunu sormalıyız: “Yaptığım şeyi kim kullanacak? Kimi dışarıda bırakıyorum? Yaptığım şey erişimi nasıl kolaylaştırıyor ya da engelliyor?”
- … şunu sorabiliriz: “Hangi verileri kullanıyorum? Kimin emeğiyle üretildi ve içinde hangi önyargılar ve varsayımlar var? Dijitalleştirme veya transkripsiyon için neden bu özel olgu seçildi? Ve veriler neyi dışarıda bırakıyor?”
- … şunu sormalıyız: “Yaptığım şey aracılığıyla hangi otorite sistemlerini hayata geçiriyorum? Hangi destek sistemlerine güveniyorum? Yaptığım şey diğer insanları nasıl destekliyor?”
- … “Ne tür bir topluluk varsayıyorum? Yaptıklarım aracılığıyla hangi topluluğu davet ediyorum? Kendi kişisel değerlerim yaptığım şeye nasıl yansıyor?”
- … Bilgisayarda sanat ve güzellik yaratabilirsiniz.(Parrish, 2016)
1.6.1 Alıştırmalar
- Altı arkeolojik proje için web siteleri bulun. Parrish’in sorgulama taslağını kullanarak, cevaplarınızı karşılaştırmak için bir matris (tablo) geliştirin. Bu örneklere göre ‘en’ etik olanları birleştiren ortak noktalar nelerdir? ‘En az’ etik projeler için istenmeyen sonuçlar neler olabilir?
- Aynı taslağı kendi çevrimiçi dijital varlığınızı değerlendirmek için de kullanın. Kelly’de (t.y.) tartışılan araçları ve konuları bu konuda faydalı bulabilirsiniz.
Referanslar
Phalkey, Jahnavi, and Sumandro Chattapadhyay. 2016. “The Aakash Tablet and Technological Imaginaries of Mass Education in Contemporary India.” History and Technology Vol 31 (No 4). http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07341512.2015.1136142?journalCode=ghat20.
Chattapadhyay, Sumandro, and Jahnavi Phalkey. 2016. “Buying into the Aakash Dream a Tablet’s Tale of Mass Education.” Economic and Political Weekly Vol. 51 (17).
Watters, Audery. 2012. “The Failure of One Laptop Per Child.” Electronic. http://hackeducation.com/2012/04/09/the-failure-of-olpc.
Warschauer, Mark, and Morgan Ames. 2010. “Can One Laptop Per Child Save the World’s Poor?” Journal of International Affairs 64 (1): 33–51.
Nations, United. 1949. Universal Declaration of Human Rights. United Nations Dept. of Public Information.
Morgan, Colleen Leah. 2012. Emancipatory Digital Archaeology. University of California, Berkeley.
Parrish, Allison. 2016. “Programming Is Forgetting: Toward a New Hacker Ethic – Transcript of Keynote at the Open Hardware Summit 2016.” opentranscripts.org. http://opentranscripts.org/transcript/programming-forgetting-new-hacker-ethic/.